مقدمه :

تاثیر صادرات در رشد اقتصادی هر کشور امری مبرهن و بدیهی است و بی شک هر کشوری تلاش می کند با افزایش صادرات به درصد بالاتری از رشد و رفاه عمومی دست یابد .

عموماً کشورهای مختلف جهان برای حمایت از صادرات از روش های زیر استفاده می کنند :

۱- اگزیم بانک ( مدل آمریکایی ) نظیر اگزیم بانک آمریکا که وظیفه تامین مالی و تضمینات صادرات را بر عهده دارد و سودآوری آن به هیچ عنوان مدنظر نیست

۲- مدل موسسات بیمه و تضمین صادرات ( مدل اروپایی ) که برای تامین مالی صادرات از بانکهای تجاری استفاده می نماید

۳- مدل ترکیبی ( مدل اروپایی – آمریکایی ) که شامل فعالیت اگزیم بانک در کنار موسسه بیمه و تضمین صادرات است 

متغیرهای کلان اقتصادی و مالی در انتخاب و عملکرد هر مدل تاثیر دارد . در ایران از مدل سوم استفاده می شود اما زمزمه های ادغام صندوق ضمانت صادرات به عنوان موسسه بیمه و تضمین صادرات با بانک توسعه صادرات به عنوان اگزیم بانک ایران و یا اعطای مجوز بانک مرکزی به اگزیم بانک خصوصی می تواند نشانه هایی از تغییر مدل حمایت از صادرات در ایران باشد .

اگزیم بانک به عنوان بانکی تخصصی و البته دولتی ، وظیفه توسعه صادرات کشور خود و گسترش تعاملات و مبادلات بازرگانی را با دیگر کشور ها دنبال می کند . بانک های صادرات – واردات ( اگزیم بانک ) معمولا منابع لازم را برای واردکنندگان ، صادرکنندگان و سرمایه گذاران در بازارهای خارجی فراهم می کنند . این گونه بانک ها خدمات مختلفی مشتمل بر اعطای وام های مستقیم طولانی مدت به خریداران خارجی برای فروش عمده تجهیزات را عرضه می کنند . 

اهمیت توسعه صادرات توسط کشورها و دولت ها موجب شده که اکثر قریب به اتفاق کشورهای جهان موسسات مالی و تخصصی وابسته به دولت را برای این منظور تاسیس کنند . تجهيز منابع مالی به عنوان شاهرگ حياتی فعاليت های اقتصادی شناخته می شود . از اين رو صادرات يکی از فعاليتهای اقتصادی است که رشد آن طی يک قرن اخير وابسته به فعاليت های مالی بوده است .

بر اين اساس آژانس های صادراتی از دهه ۱۹۰۰ به عنوان ابزار تشويقی صادرات از طريق اعطای اعتبارات ارزان قيمت شروع به فعاليت نمودند.  سال ۱۹۳۴ ، دولت روزولت برای اولين بار بانک صادرات و واردات ايجاد نمود . فوريه سال ۱۹۳۴ ، روزولت اين بانک را به عنوان يک موسسه طراحی شده برای تامين مالی تجارت ايالات متحده با اتحاد جماهير شوروی تازه تاسيس نمود .

 ماه هاي بعد بانک صادرات و واردات ديگري ، برای تامين مالی تجارت با کوبا ، تاسيس شد . در سال ۱۹۳۵ ، دو بانک ترکيب شدند .بازسازی اقتصادهای تخريب شده ، نيروی محرك بيشتری در دوران پس از جنگهای جهانی را برای صادرات و آژانس ها و موسسات اعتبارات صادراتی ايجاد نمود .

توسعه صادرات از نظر علمی و عملی ، در همه کشورها مستلزم توسعه تجارت خارجی و روابط اقتصادی بين المللی است .

هدف توسعه‏ صادرات و روابط اقتصادی بين المللی کشورها : بهره گيری از اين روابط به منظور توسعه اقتصادي ، تحصيل رشد اقتصادی مداوم ، بالا بردن سطح‏ زندگی و رفاه مردم در شرايط اشتغال نزديک‏ به کامل و ثبات نسبی سطح قيمت‏ها و ارزش‏ پول ملی است .

بانک های تخصصی صادرات – واردات عمدتاً بانک های توسعه ای هستند كه به منظور اعطای تسهيلات جهت افزايش و بهبود تجارت خارجی كشور متبوع خود به وجود می آيند .

به طور كلی با مطالعه عملكرد اين بانک ها به خوبی می توان دريافت كه نقش بسيار موثر و فعالی در رونق و تسهيل تجارت خارجه و افزايش صادرات و توسعه اقتصادی ملی كشور خود داشته اند.

باید توجه داشت که روند صادرات صرفاً یک فرآیند یک سویه نیست ، بلکه یک چرخه بسته است که با واردات تکمیل می شود .

از این روست که در یک سیاست جامع توسعه صادرات ، تامین منابع مالی واردات در راستای حمایت از صادرات به عنوان یک فرآیند تکمیلی دیده می شود .

به همین دلیل است که اگزیم بانک ها به عنوان یک بانک تخصصی در خصوص صادرات – واردات به فعالیت می پردازند .

عليرغم اينكه اين بانكها با هدف توسعه و تشويق صادرات به وجود آمده اند ولی آنچه مسلم است ، هر كدام با ديگری يكسان نيستند ، به گونه ای كه وظايف ، برنامه ها ، اهداف و استراتژي های هر يک با ديگری متفاوت است .

در حقيقت اين بانك ها برای فوريت ها و اولويت های ملی به منظور تشويق صادرات و سرمايه گذاری ضروری به شمار مي روند .

با اين حال آنچه كه در بين همه اين بانك ها منحصر به فرد بوده و نقطه تمركزشان به شمار می آيد ، استفاده آنها از منابع دائمی تامين مالی ميان مدت و بلند مدت می باشد .

اگزیم بانک ایران :

بانک توسعه صادرات ایران : این بانک 23 ساله که سرمایه کنونی اش به حدود 1.7 میلیارد دلار می رسد ، فعالیت خود را با سرمایه 50 میلیارد ریال آغازکرده است و درسال 1391 طبق قوانین و تبصره های موجود مقرر بود که سرمایه خود را به 3.5 میلیارد دلار افزایش دهد که این امر محقق نشد .

بنابر آمارهای رسمی سهم بانک توسعه صادرات از مانده تسهیلات اعطایی بانک ها به بخش صادرات به 47.4 درصدمی رسد و 80 درصد ازصادرکنندگان نمونه مشتری بانک به شمار می روند. هرچند که این بانک در طبقه بندی شورای پول و اعتبار در گروه بانک های تخصصی قرار می گیرد ، اما مسئولیت آن به عنوان بانک دولتی و توسعه ای افزایش توانمندی صادراتی کشور به شمار می رود .

95 درصد فعالیت های این بانک اعتبارات اسنادی و 5 درصد ضمانت نامه برای پوشش ریسک های صادراتی است . آمارهای رسمی نشان می دهد که بیش از 70 درصد تسهیلات اعطایی این بانک به منظور سرمایه در گردش واحدهای تولیدی و بیش از 15 درصد نیز مربوط به اعتبار خریدار و اعتبار فروشنده در خارج از کشور است .

اعطای وام با حداقل نرخ سود ، بازگشت طولانی مدت سرمایه در گردش برای واحد ها ، سرمایه محدود ، عدم جمع آوری سپرده های مردمی ، عدم جذب سپرده های ارزی به دلیل تحریم ها ، عدم استفاده از خطوط اعتباری سایر کشورها و … بخشی از مشکلات این بانک به شمار می رود .

بنابر آمارها این بانک برنامه اعطای تسهیلات خود را از 1.9 میلیارد دلار در سال گذشته به 2 میلیارد دلار در سال جاری ارتقا داده که رقم چشم گیری به شمار نمی رود . در این میان و در شرایط تحریم ها بسیاری از صادرکنندگان ، موفقيت اين بانک را مرهون افزايش سرمايه می دانند تا قدرت رقابت پذيری اين بانک را ميان رقبای خارجی بيشتر كند .

در ایران صندوق ضمانت صادرات نیز همکاری نزدیکی با بانک توسعه صادرات دارد. 

يكي از عواملي كه همواره موجبات نگراني صادركنندگان را فراهم مي آورد، وجود ريسك هاي سياسي و تجاري در روند صادرات آنها ميباشد، چرا كه تحقق هر يك از اين ريسك ها موجب عدم وصول وجه كالا و خدمات صادره از سوي آنها مي گردد. عدم وصول بموقع مطالبات از خريداران خارجي در اغلب اوقات صادركننده را در تنگناي مالي قرارداده و در نتيجه باعث ناتواني در ايفاي تعهدات مالي وي به اعتبار دهندگان داخلي و گاهي اوقات منجر به ورشكستگي كامل  مي گردد.

بمنظور تشويق صادركنندگان به توسعه فعاليت هاي صادراتي خود و كاهش نگراني آنها در اين زمينه و ارائه پوشش هاي لازم به آنها در مقابل ريسك هاي سياسي و تجاري، دولت ها اقدام به ايجاد شركت هاي بيمه اعتبار صادراتي مي نمايند. اين قبيل شركت هاي بيمه عمدتاً وابسته به دولت و متكي به حمايت هاي مالي آن بوده و اغلب ريسك هايي را پوشش مي دهند كه معمولاً از سوي شركت هاي بيمه تجاري قابل پوشش نيستند.

در اين راستا و بمنظور تامين امنيت مالي صادركنندگان ايراني و در نتيجه توسعه موثر صادرات غير نفتي كشور، صندوق ضمانت صادرات ايران بعنوان يكي از زيرمجموعه هاي وابسته به وزارت بازرگاني با شخصيت مالي و حقوقي مستقل تاسيس گرديد. اين صندوق به پشتوانه حمايت هاي مالي دولت، علاوه بر پوشش ريسك هاي سياسي و تجاري صادرات، با صدور انواع ضمانتنامه اعتباري، به تامين منابع مالي مورد نياز صادركنندگان نيز كمك مي نمايد.

اگزیم بانک اندونزی :

اگزیم بانک اندونزی صادرات این کشور را در عرصه جهانی به فروش می رساند . این بانک برنامه دارد 15 تریلیون روپیه را به صورت منابع مالی ارزان و کم هزینه به صادرکنندگان اندونزایی اختصاص داد .

این بانک منابع مالی خود را به روش های گوناگون از جمله انتشار اوراق بهادار ، استقراض از دولت های خارجی ، نهادهای مالی چند جانبه ، بانک های داخلی و خارجی و دولت اندونزی تامین کند . اندونزی در سال 2010 بیست و هفتمین صادر کننده جهان بود .

اگزیم بانک مالزی :

اگزیم بانک مالزی با سرمایه 500 میلیون رینگت به ثبت رسید . در آخرین تغییرات ، سرمایه ثبت شده به سه میلیارد رینگت و سرمایه پرداخت شده به 730 میلیون رینگت رسیده است .

این بانک در مالکیت کامل دولت مالزی است . این بانک به منظور اعتبارات بلند مدت و میان مدت به سرمایه گذاران و صادرکنندگان مالزیایی و نیز به خریداران خارجی کالاهای مالزی اعطا می کند .

اگزيم بانک هند :

این بانک کاملا دولتی فعالیت خود را در چارچوب ارائه کمک مالی به صادرکنندگان و واردکنندگان وفعالیت به صورت نهاد مالی اصلی جهت هماهنگ سازی نهادهای دخیل در تامین مالی صادرات و واردات کالاها و خدمات با تاکید بر ترویج تجارت بین الملل کشور که بر اساس اصول تجاری کسب و کار و با ملاحظه منافع عمومی تنظیم کرده است .

این بانک نقش به سزایی را در رشد اقتصادی هند و ادغام این کشور در اقتصاد جهانی دارد . صادرات نرم افزار ، ارائه ابزارهای مالی به منظورتامین مالی بخش بنگاه های کوچک ، مشارکت در طرح ارائه خدمات برون مرزی ، ارائه ایده ها و روش های جدید تامین مالی ، برنامه تامین مالی بازاریابی صادراتی با پشتیبانی بانک جهانی و تامین مالی فیلم های صادرات محور از جمله برخی نقش های این بانک است .

این بانک در حال حاضر بیش از90 خط اعتباری فعال به مبلغ 3.2 میلیارد دلار در 90 کشور جهان دارد .

بعد از تلاش های دولت برای کنترل تورم و افزایش تولید ناخالص داخلی و کنترل التهاب های نرخ ارز ، دولت در نیمه اول سال جاری رفع موانع صادرات کشور را در برنامه کاری خود در بسته خروج غیرتورمی از رکود گنجانده است .

همزمان با کاهش بهای نفت خام در بازارهای جهانی نیاز به متنوع سازی منابع ارزی هم احساس می شود . رقم ۵۰ میلیارد دلار صادرات و واردات غیرنفتی در ۶ ماه نخست امسال و پیش بینی دولت برای رسیدن به رقم 100 میلیارد دلار تجارت خارجی تا پایان سال جاری حکایت از درک این نیاز و امید برای فراهم شدن زمینه های تحقق کاهش وابستگی کشور به درآمدهای نفتی است .

در میان ابزارهای مختلف دولت برای حمایت از صادرات ، بانک توسعه صادرات به عنوان اگزیم بانک کشور بازوی دولت برای تقویت صادرات غیرنفتی کشور است . در کشورهایی که حمایت جدی از صادرات صورت می گیرد به ازای هر دلار صادرات بین 15 الی 20 سنت برای تامین مالی صادرات اختصاص داده می شود در حالیکه این رقم در کشور ما بسیار پایین تر است .

تامین منابع سرمایه ای برای بانک توسعه صادرات موجب می شود این بانک با تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی و صادراتی در مقاطع مختلف زمانی به ایجاد و توسعه طرح های میان مدت و بلندمدت اهتمام ورزد و زمینه های رشد پایدار اقتصادی فراهم شود .

بنابر اهداف کلان برنامه پنج ساله این بانک سهم محصولات دانش بنیان و تعداد مشتریانی که با حمایت بانک صادرکننده می شوند باید به طور پیوسته افزایش یابد و شاخص اثربخشی تامین مالی صادرات توسط این بانک باید از میانگین رشد مطلوبی برخوردار باشد .

چون این بانک در مقایسه با سایر اعضای شبکه بانکی کشور به صورت تخصصی ماموریت تامین مالی و تسهیل صادرات کشور و گسترش مبادلات تجار ی بین المللی را بر عهده دارد و بانک هایی از این دست در سطح جهان با سرمایه دولت برای کسب درآمدهای ارزی و افزایش اشتغال در کشورهای متبوع خود تلاش می کنند .

بنابراین سرمایه بانک توسعه صادرات به عنوان اگزیم بانک کشور باید متناسب با رشد صادرات کشور افزایش یابد و این امر از خواسته های جامعه صادرکنندگان و بخش خصوصی کشور است .

علاوه بر اقدامات کوتاه مدت برای تامین منابع بانک توسعه صادرات از محل منابع صندوق توسعه ملی تغییر نوع نگاه قانون گذار به بانک های توسعه ای در برنامه آتی توسعه کشور ضرورت دارد .

چون هدف اصلی تأسیس بانک های تجاری فعالیت بازرگانی و سودآوری است و هدف اصلی تأسیس بانک های توسعه ای که توسط بخش‌های دولتی و عمومی صورت می‌گیرد ، رشد و توسعه اقتصادی و نهایتاً افزایش رفاه اجتماعی از یکسو و پیگیری امور حاکمیتی در حوزه‌های تأمین مالی از سوی دیگر است .

در میان ابزارهای مختلف دولت برای حمایت از صادرات، بانک توسعه صادرات به عنوان اگزیم بانک کشور بازوی دولت برای تقویت صادرات غیرنفتی کشور است. در کشورهایی که حمایت جدی از صادرات صورت می گیرد به ازای هر دلار صادرات بین 15 الی 20 سنت برای تامین مالی صادرات اختصاص داده می شود در حالیکه این رقم در کشور ما بسیار پایین تر است.

تامین منابع سرمایه ای برای بانک توسعه صادرات موجب می شود این بانک با تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی و صادراتی در مقاطع مختلف زمانی به ایجاد و توسعه طرح های میان مدت و بلندمدت اهتمام ورزد و زمینه های رشد پایدار اقتصادی فراهم شود .

بنابر اهداف کلان برنامه پنج ساله این بانک سهم محصولات دانش بنیان و تعداد مشتریانی که با حمایت بانک ، صادرکننده می شوند باید به طور پیوسته افزایش یابد و شاخص اثربخشی تامین مالی صادرات توسط این بانک باید از میانگین رشد مطلوبی برخوردار باشد .

چون این بانک در مقایسه با سایر اعضای شبکه بانکی کشور به صورت تخصصی ماموریت تامین مالی و تسهیل صادرات کشور و گسترش مبادلات تجاری بین المللی را بر عهده دارد و بانک هایی از این دست در سطح جهان با سرمایه دولت برای کسب درآمدهای ارزی و افزایش اشتغال در کشورهای متبوع خود تلاش می کنند .

بنابراین سرمایه بانک توسعه صادرات به عنوان اگزیم بانک کشور باید متناسب با رشد صادرات کشور افزایش یابد و این امر از خواسته های جامعه صادرکنندگان و بخش خصوصی کشور است .

بانک توسعه صادرات یک بانک تخصصی است که توان خود را در حوزه صادرات غیرنفتی متمرکز می کند . در ایران بانک توسعه صادرات نقش اگزیم بانک و اگزیم بانک برتر منطقه خاورمیانه را ایفا می کند ؛

بانک توسعه صادرات ایران شرکت خدمات مالی و بانکداری ایرانی است که در زمینه ارائه خدمات بانکداری خرد ، بانکداری شرکتی ، مدیریت سرمایه‌گذاری و کارگزاری بورس همچنین ارائه تسهیلات بازرگانی فعالیت می‌کند .

گرچه حوزه فعالیت و خدمات رسانی ایران در بخش واردات اندک است اما همان میزان تسهیلات دهی در حوزه واردات در راستای واردات مواد خام و اولیه برای تولید صادراتی است .

بانک توسعه صادرات انجام کلیه خدمات در رابطه با اعتبارات اسنادی صادراتی ، نقل و انتقالات ارزی داخلی و خارجی و نیز صدور انواع ضمانت نامه های ارزی را ارائه می دهد .

آیین نامه تامین مالی صادرات (کالا و خدمات) بانک توسعه صادرات :

به منظور توسعه صادرات جمهوری اسلامی ایران و افزایش توان رقابت صادرکنندگان کالا و خدمات قابل صدور ایرانی در سایر کشورها ، بانک ها می توانند با استفاده از منابع ارزی خود ، “حساب ذخیره ارزی ” ، تسهیلات دریافتی از سایر بانک ها و موسسات خارجی و سایر منابع ارزی نسبت به اعطای تسهیلات در چارچوب این آیین نامه به صورت انفرادی یا سندیکایی اقدام نمایند .

سخن آخر :

در پایان. ذکر این نکته .ضروری است که. شايد هيچ .زمانی مانند .اكنون ضرورت .نياز به حمايت. از افزایش .سرمایه بانک ها .خصوصا اگزيم. بانك ايران ملموس. نبوده است ولی تحريم. نفت موجب. كاهش درآمدهای. ارزی كشورمان. شده است و تجربه .اگزيم بانك های.جهان نشان می دهد.راه مطمئن و. كسب درامدهای.ارزی ، تامين سرمايه اين.بانک تخصصی. و توسعه ای .كشور است كه بتواند.به عنوان بازوی. مالی صادركنندگان. ايرانی در كشورهای. ديگر حضور يابند .

سایت آیکسپورت