اگزیم بانک : تعریف و خدمات اگزیم بانک در ایران ( بانک توسعه صادرات )

مقدمه :

تاثیر صادرات در رشد اقتصادی هر کشور امری مبرهن و بدیهی است و بی شک هر کشوری تلاش می کند با افزایش صادرات به درصد بالاتری از رشد و رفاه عمومی دست یابد .

عموماً کشورهای مختلف جهان برای حمایت از صادرات از روش های زیر استفاده می کنند :

۱- اگزیم بانک ( مدل آمریکایی ) نظیر اگزیم بانک آمریکا که وظیفه تامین مالی و تضمینات صادرات را بر عهده دارد و سودآوری آن به هیچ عنوان مدنظر نیست

۲- مدل موسسات بیمه و تضمین صادرات ( مدل اروپایی ) که برای تامین مالی صادرات از بانکهای تجاری استفاده می نماید

۳- مدل ترکیبی ( مدل اروپایی – آمریکایی ) که شامل فعالیت اگزیم بانک در کنار موسسه بیمه و تضمین صادرات است 

متغیرهای کلان اقتصادی و مالی در انتخاب و عملکرد هر مدل تاثیر دارد . در ایران از مدل سوم استفاده می شود اما زمزمه های ادغام صندوق ضمانت صادرات به عنوان موسسه بیمه و تضمین صادرات با بانک توسعه صادرات به عنوان اگزیم بانک ایران و یا اعطای مجوز بانک مرکزی به اگزیم بانک خصوصی می تواند نشانه هایی از تغییر مدل حمایت از صادرات در ایران باشد .

اگزیم بانک به عنوان بانکی تخصصی و البته دولتی ، وظیفه توسعه صادرات کشور خود و گسترش تعاملات و مبادلات بازرگانی را با دیگر کشور ها دنبال می کند . بانک های صادرات – واردات ( اگزیم بانک ) معمولا منابع لازم را برای واردکنندگان ، صادرکنندگان و سرمایه گذاران در بازارهای خارجی فراهم می کنند . این گونه بانک ها خدمات مختلفی مشتمل بر اعطای وام های مستقیم طولانی مدت به خریداران خارجی برای فروش عمده تجهیزات را عرضه می کنند . 

اهمیت توسعه صادرات توسط کشورها و دولت ها موجب شده که اکثر قریب به اتفاق کشورهای جهان موسسات مالی و تخصصی وابسته به دولت را برای این منظور تاسیس کنند . تجهیز منابع مالی به عنوان شاهرگ حیاتی فعالیت های اقتصادی شناخته می شود . از این رو صادرات یکی از فعالیتهای اقتصادی است که رشد آن طی یک قرن اخیر وابسته به فعالیت های مالی بوده است .

بر این اساس آژانس های صادراتی از دهه ۱۹۰۰ به عنوان ابزار تشویقی صادرات از طریق اعطای اعتبارات ارزان قیمت شروع به فعالیت نمودند.  سال ۱۹۳۴ ، دولت روزولت برای اولین بار بانک صادرات و واردات ایجاد نمود . فوریه سال ۱۹۳۴ ، روزولت این بانک را به عنوان یک موسسه طراحی شده برای تامین مالی تجارت ایالات متحده با اتحاد جماهیر شوروی تازه تاسیس نمود .

 ماه های بعد بانک صادرات و واردات دیگری ، برای تامین مالی تجارت با کوبا ، تاسیس شد . در سال ۱۹۳۵ ، دو بانک ترکیب شدند .بازسازی اقتصادهای تخریب شده ، نیروی محرک بیشتری در دوران پس از جنگهای جهانی را برای صادرات و آژانس ها و موسسات اعتبارات صادراتی ایجاد نمود .

توسعه صادرات از نظر علمی و عملی ، در همه کشورها مستلزم توسعه تجارت خارجی و روابط اقتصادی بین المللی است .

هدف توسعه‏ صادرات و روابط اقتصادی بین المللی کشورها : بهره گیری از این روابط به منظور توسعه اقتصادی ، تحصیل رشد اقتصادی مداوم ، بالا بردن سطح‏ زندگی و رفاه مردم در شرایط اشتغال نزدیک‏ به کامل و ثبات نسبی سطح قیمت‏ها و ارزش‏ پول ملی است .

بانک های تخصصی صادرات – واردات عمدتاً بانک های توسعه ای هستند که به منظور اعطای تسهیلات جهت افزایش و بهبود تجارت خارجی کشور متبوع خود به وجود می آیند .

به طور کلی با مطالعه عملکرد این بانک ها به خوبی می توان دریافت که نقش بسیار موثر و فعالی در رونق و تسهیل تجارت خارجه و افزایش صادرات و توسعه اقتصادی ملی کشور خود داشته اند.

باید توجه داشت که روند صادرات صرفاً یک فرآیند یک سویه نیست ، بلکه یک چرخه بسته است که با واردات تکمیل می شود .

از این روست که در یک سیاست جامع توسعه صادرات ، تامین منابع مالی واردات در راستای حمایت از صادرات به عنوان یک فرآیند تکمیلی دیده می شود .

به همین دلیل است که اگزیم بانک ها به عنوان یک بانک تخصصی در خصوص صادرات – واردات به فعالیت می پردازند .

علیرغم اینکه این بانکها با هدف توسعه و تشویق صادرات به وجود آمده اند ولی آنچه مسلم است ، هر کدام با دیگری یکسان نیستند ، به گونه ای که وظایف ، برنامه ها ، اهداف و استراتژی های هر یک با دیگری متفاوت است .

در حقیقت این بانک ها برای فوریت ها و اولویت های ملی به منظور تشویق صادرات و سرمایه گذاری ضروری به شمار می روند .

با این حال آنچه که در بین همه این بانک ها منحصر به فرد بوده و نقطه تمرکزشان به شمار می آید ، استفاده آنها از منابع دائمی تامین مالی میان مدت و بلند مدت می باشد .

اگزیم بانک ایران :

بانک توسعه صادرات ایران : این بانک ۲۳ ساله که سرمایه کنونی اش به حدود ۱.۷ میلیارد دلار می رسد ، فعالیت خود را با سرمایه ۵۰ میلیارد ریال آغازکرده است و درسال ۱۳۹۱ طبق قوانین و تبصره های موجود مقرر بود که سرمایه خود را به ۳.۵ میلیارد دلار افزایش دهد که این امر محقق نشد .

بنابر آمارهای رسمی سهم بانک توسعه صادرات از مانده تسهیلات اعطایی بانک ها به بخش صادرات به ۴۷.۴ درصدمی رسد و ۸۰ درصد ازصادرکنندگان نمونه مشتری بانک به شمار می روند. هرچند که این بانک در طبقه بندی شورای پول و اعتبار در گروه بانک های تخصصی قرار می گیرد ، اما مسئولیت آن به عنوان بانک دولتی و توسعه ای افزایش توانمندی صادراتی کشور به شمار می رود .

۹۵ درصد فعالیت های این بانک اعتبارات اسنادی و ۵ درصد ضمانت نامه برای پوشش ریسک های صادراتی است . آمارهای رسمی نشان می دهد که بیش از ۷۰ درصد تسهیلات اعطایی این بانک به منظور سرمایه در گردش واحدهای تولیدی و بیش از ۱۵ درصد نیز مربوط به اعتبار خریدار و اعتبار فروشنده در خارج از کشور است .

اعطای وام با حداقل نرخ سود ، بازگشت طولانی مدت سرمایه در گردش برای واحد ها ، سرمایه محدود ، عدم جمع آوری سپرده های مردمی ، عدم جذب سپرده های ارزی به دلیل تحریم ها ، عدم استفاده از خطوط اعتباری سایر کشورها و … بخشی از مشکلات این بانک به شمار می رود .

بنابر آمارها این بانک برنامه اعطای تسهیلات خود را از ۱.۹ میلیارد دلار در سال گذشته به ۲ میلیارد دلار در سال جاری ارتقا داده که رقم چشم گیری به شمار نمی رود . در این میان و در شرایط تحریم ها بسیاری از صادرکنندگان ، موفقیت این بانک را مرهون افزایش سرمایه می دانند تا قدرت رقابت پذیری این بانک را میان رقبای خارجی بیشتر کند .

در ایران صندوق ضمانت صادرات نیز همکاری نزدیکی با بانک توسعه صادرات دارد. 

یکی از عواملی که همواره موجبات نگرانی صادرکنندگان را فراهم می آورد، وجود ریسک های سیاسی و تجاری در روند صادرات آنها میباشد، چرا که تحقق هر یک از این ریسک ها موجب عدم وصول وجه کالا و خدمات صادره از سوی آنها می گردد. عدم وصول بموقع مطالبات از خریداران خارجی در اغلب اوقات صادرکننده را در تنگنای مالی قرارداده و در نتیجه باعث ناتوانی در ایفای تعهدات مالی وی به اعتبار دهندگان داخلی و گاهی اوقات منجر به ورشکستگی کامل  می گردد.

بمنظور تشویق صادرکنندگان به توسعه فعالیت های صادراتی خود و کاهش نگرانی آنها در این زمینه و ارائه پوشش های لازم به آنها در مقابل ریسک های سیاسی و تجاری، دولت ها اقدام به ایجاد شرکت های بیمه اعتبار صادراتی می نمایند. این قبیل شرکت های بیمه عمدتاً وابسته به دولت و متکی به حمایت های مالی آن بوده و اغلب ریسک هایی را پوشش می دهند که معمولاً از سوی شرکت های بیمه تجاری قابل پوشش نیستند.

در این راستا و بمنظور تامین امنیت مالی صادرکنندگان ایرانی و در نتیجه توسعه موثر صادرات غیر نفتی کشور، صندوق ضمانت صادرات ایران بعنوان یکی از زیرمجموعه های وابسته به وزارت بازرگانی با شخصیت مالی و حقوقی مستقل تاسیس گردید. این صندوق به پشتوانه حمایت های مالی دولت، علاوه بر پوشش ریسک های سیاسی و تجاری صادرات، با صدور انواع ضمانتنامه اعتباری، به تامین منابع مالی مورد نیاز صادرکنندگان نیز کمک می نماید.

اگزیم بانک اندونزی :

اگزیم بانک اندونزی صادرات این کشور را در عرصه جهانی به فروش می رساند . این بانک برنامه دارد ۱۵ تریلیون روپیه را به صورت منابع مالی ارزان و کم هزینه به صادرکنندگان اندونزایی اختصاص داد .

این بانک منابع مالی خود را به روش های گوناگون از جمله انتشار اوراق بهادار ، استقراض از دولت های خارجی ، نهادهای مالی چند جانبه ، بانک های داخلی و خارجی و دولت اندونزی تامین کند . اندونزی در سال ۲۰۱۰ بیست و هفتمین صادر کننده جهان بود .

اگزیم بانک مالزی :

اگزیم بانک مالزی با سرمایه ۵۰۰ میلیون رینگت به ثبت رسید . در آخرین تغییرات ، سرمایه ثبت شده به سه میلیارد رینگت و سرمایه پرداخت شده به ۷۳۰ میلیون رینگت رسیده است .

این بانک در مالکیت کامل دولت مالزی است . این بانک به منظور اعتبارات بلند مدت و میان مدت به سرمایه گذاران و صادرکنندگان مالزیایی و نیز به خریداران خارجی کالاهای مالزی اعطا می کند .

اگزیم بانک هند :

این بانک کاملا دولتی فعالیت خود را در چارچوب ارائه کمک مالی به صادرکنندگان و واردکنندگان وفعالیت به صورت نهاد مالی اصلی جهت هماهنگ سازی نهادهای دخیل در تامین مالی صادرات و واردات کالاها و خدمات با تاکید بر ترویج تجارت بین الملل کشور که بر اساس اصول تجاری کسب و کار و با ملاحظه منافع عمومی تنظیم کرده است .

این بانک نقش به سزایی را در رشد اقتصادی هند و ادغام این کشور در اقتصاد جهانی دارد . صادرات نرم افزار ، ارائه ابزارهای مالی به منظورتامین مالی بخش بنگاه های کوچک ، مشارکت در طرح ارائه خدمات برون مرزی ، ارائه ایده ها و روش های جدید تامین مالی ، برنامه تامین مالی بازاریابی صادراتی با پشتیبانی بانک جهانی و تامین مالی فیلم های صادرات محور از جمله برخی نقش های این بانک است .

این بانک در حال حاضر بیش از۹۰ خط اعتباری فعال به مبلغ ۳.۲ میلیارد دلار در ۹۰ کشور جهان دارد .

بعد از تلاش های دولت برای کنترل تورم و افزایش تولید ناخالص داخلی و کنترل التهاب های نرخ ارز ، دولت در نیمه اول سال جاری رفع موانع صادرات کشور را در برنامه کاری خود در بسته خروج غیرتورمی از رکود گنجانده است .

همزمان با کاهش بهای نفت خام در بازارهای جهانی نیاز به متنوع سازی منابع ارزی هم احساس می شود . رقم ۵۰ میلیارد دلار صادرات و واردات غیرنفتی در ۶ ماه نخست امسال و پیش بینی دولت برای رسیدن به رقم ۱۰۰ میلیارد دلار تجارت خارجی تا پایان سال جاری حکایت از درک این نیاز و امید برای فراهم شدن زمینه های تحقق کاهش وابستگی کشور به درآمدهای نفتی است .

در میان ابزارهای مختلف دولت برای حمایت از صادرات ، بانک توسعه صادرات به عنوان اگزیم بانک کشور بازوی دولت برای تقویت صادرات غیرنفتی کشور است . در کشورهایی که حمایت جدی از صادرات صورت می گیرد به ازای هر دلار صادرات بین ۱۵ الی ۲۰ سنت برای تامین مالی صادرات اختصاص داده می شود در حالیکه این رقم در کشور ما بسیار پایین تر است .

تامین منابع سرمایه ای برای بانک توسعه صادرات موجب می شود این بانک با تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی و صادراتی در مقاطع مختلف زمانی به ایجاد و توسعه طرح های میان مدت و بلندمدت اهتمام ورزد و زمینه های رشد پایدار اقتصادی فراهم شود .

بنابر اهداف کلان برنامه پنج ساله این بانک سهم محصولات دانش بنیان و تعداد مشتریانی که با حمایت بانک صادرکننده می شوند باید به طور پیوسته افزایش یابد و شاخص اثربخشی تامین مالی صادرات توسط این بانک باید از میانگین رشد مطلوبی برخوردار باشد .

چون این بانک در مقایسه با سایر اعضای شبکه بانکی کشور به صورت تخصصی ماموریت تامین مالی و تسهیل صادرات کشور و گسترش مبادلات تجار ی بین المللی را بر عهده دارد و بانک هایی از این دست در سطح جهان با سرمایه دولت برای کسب درآمدهای ارزی و افزایش اشتغال در کشورهای متبوع خود تلاش می کنند .

بنابراین سرمایه بانک توسعه صادرات به عنوان اگزیم بانک کشور باید متناسب با رشد صادرات کشور افزایش یابد و این امر از خواسته های جامعه صادرکنندگان و بخش خصوصی کشور است .

علاوه بر اقدامات کوتاه مدت برای تامین منابع بانک توسعه صادرات از محل منابع صندوق توسعه ملی تغییر نوع نگاه قانون گذار به بانک های توسعه ای در برنامه آتی توسعه کشور ضرورت دارد .

چون هدف اصلی تأسیس بانک های تجاری فعالیت بازرگانی و سودآوری است و هدف اصلی تأسیس بانک های توسعه ای که توسط بخش‌های دولتی و عمومی صورت می‌گیرد ، رشد و توسعه اقتصادی و نهایتاً افزایش رفاه اجتماعی از یکسو و پیگیری امور حاکمیتی در حوزه‌های تأمین مالی از سوی دیگر است .

در میان ابزارهای مختلف دولت برای حمایت از صادرات، بانک توسعه صادرات به عنوان اگزیم بانک کشور بازوی دولت برای تقویت صادرات غیرنفتی کشور است. در کشورهایی که حمایت جدی از صادرات صورت می گیرد به ازای هر دلار صادرات بین ۱۵ الی ۲۰ سنت برای تامین مالی صادرات اختصاص داده می شود در حالیکه این رقم در کشور ما بسیار پایین تر است.

تامین منابع سرمایه ای برای بانک توسعه صادرات موجب می شود این بانک با تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی و صادراتی در مقاطع مختلف زمانی به ایجاد و توسعه طرح های میان مدت و بلندمدت اهتمام ورزد و زمینه های رشد پایدار اقتصادی فراهم شود .

بنابر اهداف کلان برنامه پنج ساله این بانک سهم محصولات دانش بنیان و تعداد مشتریانی که با حمایت بانک ، صادرکننده می شوند باید به طور پیوسته افزایش یابد و شاخص اثربخشی تامین مالی صادرات توسط این بانک باید از میانگین رشد مطلوبی برخوردار باشد .

چون این بانک در مقایسه با سایر اعضای شبکه بانکی کشور به صورت تخصصی ماموریت تامین مالی و تسهیل صادرات کشور و گسترش مبادلات تجاری بین المللی را بر عهده دارد و بانک هایی از این دست در سطح جهان با سرمایه دولت برای کسب درآمدهای ارزی و افزایش اشتغال در کشورهای متبوع خود تلاش می کنند .

بنابراین سرمایه بانک توسعه صادرات به عنوان اگزیم بانک کشور باید متناسب با رشد صادرات کشور افزایش یابد و این امر از خواسته های جامعه صادرکنندگان و بخش خصوصی کشور است .

بانک توسعه صادرات یک بانک تخصصی است که توان خود را در حوزه صادرات غیرنفتی متمرکز می کند . در ایران بانک توسعه صادرات نقش اگزیم بانک و اگزیم بانک برتر منطقه خاورمیانه را ایفا می کند ؛

بانک توسعه صادرات ایران شرکت خدمات مالی و بانکداری ایرانی است که در زمینه ارائه خدمات بانکداری خرد ، بانکداری شرکتی ، مدیریت سرمایه‌گذاری و کارگزاری بورس همچنین ارائه تسهیلات بازرگانی فعالیت می‌کند .

گرچه حوزه فعالیت و خدمات رسانی ایران در بخش واردات اندک است اما همان میزان تسهیلات دهی در حوزه واردات در راستای واردات مواد خام و اولیه برای تولید صادراتی است .

بانک توسعه صادرات انجام کلیه خدمات در رابطه با اعتبارات اسنادی صادراتی ، نقل و انتقالات ارزی داخلی و خارجی و نیز صدور انواع ضمانت نامه های ارزی را ارائه می دهد .

آیین نامه تامین مالی صادرات (کالا و خدمات) بانک توسعه صادرات :

به منظور توسعه صادرات جمهوری اسلامی ایران و افزایش توان رقابت صادرکنندگان کالا و خدمات قابل صدور ایرانی در سایر کشورها ، بانک ها می توانند با استفاده از منابع ارزی خود ، “حساب ذخیره ارزی ” ، تسهیلات دریافتی از سایر بانک ها و موسسات خارجی و سایر منابع ارزی نسبت به اعطای تسهیلات در چارچوب این آیین نامه به صورت انفرادی یا سندیکایی اقدام نمایند .

سخن آخر :

در پایان. ذکر این نکته .ضروری است که. شاید هیچ .زمانی مانند .اکنون ضرورت .نیاز به حمایت. از افزایش .سرمایه بانک ها .خصوصا اگزیم. بانک ایران ملموس. نبوده است ولی تحریم. نفت موجب. کاهش درآمدهای. ارزی کشورمان. شده است و تجربه .اگزیم بانک های.جهان نشان می دهد.راه مطمئن و. کسب درامدهای.ارزی ، تامین سرمایه این.بانک تخصصی. و توسعه ای .کشور است که بتواند.به عنوان بازوی. مالی صادرکنندگان. ایرانی در کشورهای. دیگر حضور یابند .

سایت آیکسپورت