صادرات مواد غذایی به افغانستان

در زمینه تجارت جهانی، کشورهای همسایه اغلب روابط اقتصادی قوی با استفاده از نزدیکی جغرافیایی و پیوندهای فرهنگی خود ایجاد می‌کنند. در مورد ایران و افغانستان، این پویایی به‌ویژه با توجه به مرزهای مشترک و پیوندهای تاریخی آنها قابل توجه است. صادرات محصولات غذایی از ایران به افغانستان به‌ویژه پس از تحولات سیاسی اجتماعی در افغانستان در چند سال گذشته اهمیت فزاینده‌ای یافته‌است. در حالی که افغانستان همچنان با چالش‌های مربوط به امنیت غذایی و ثبات اقتصادی مواجه است، ایران به‌عنوان تأمین کننده کلیدی کالاهای غذایی ضروری ظاهر شده‌است و صادرات مواد غذایی به افغانستان اهمیت زیادی دارد.

بازار صادرات مواد غذایی ایران نه‌تنها نیازهای ضروری غذایی افغانستان را برطرف می‌کند، بلکه به اقتصاد ایران به‌ویژه در مناطق مرزی کمک قابل توجهی می‌کند. این مقاله به جنبه‌های مختلف چشم‌انداز صادرات مواد غذایی بین ایران و افغانستان، از جمله محصولات کلیدی، حجم تجارت، چالش‌های لجستیکی و فرصت‌های آتی می‌پردازد.

برای آشنایی با کشور افغانستان از این لینک مطالعه کنید . 

تحولات اخیر در تجارت افغانستان

به گفته سخنگوی وزارت بازرگانی افغانستان، ایران در سال ۲۰۲۴ بزرگ‌ترین صادرکننده کالا به افغانستان بوده است. سایر کشورهای عمده صادرکننده عبارتند از امارات متحده عربی، پاکستان، چین و ترکمنستان. این موضع بر نقش حیاتی ایران در تأمین نیازهای ضروری افغانستان تأکید دارد.

از سوی دیگر، صادرات افغانستان نیز روبه‌رشد است و ارزش آن در سال ۲۰۲۴ به ۱.۸ میلیارد دلار رسیده است. افغانستان محصولاتی مانند زغال‌سنگ، پنبه و کشمش را به کشورهای مختلف از جمله ایران صادر می‌کند. با این حال، حجم صادرات افغانستان در سال ۲۰۲۴ نسبت به سال قبل ۴ درصد کاهش داشته است در حالی که واردات آن ۳۸ درصد افزایش یافته‌است.

وضعیت فعلی صادرات مواد غذایی به افغانستان

بر اساس آخرین آمار گمرک ایران، این کشور در سال ۲۰۲۲ حدود ۵۵۰ میلیون دلار محصولات غذایی به افغانستان صادر کرده است که این رقم نشان دهنده افزایش قابل توجهی نسبت به سال‌های گذشته‌است که نشان دهنده رشد تقاضا برای محصولات کشاورزی ایران در افغانستان است. انواع محصولات غذایی صادراتی شامل غلات، میوه‌ها، سبزیجات، لبنیات و غذاهای فرآوری شده و غیره است.

محصولات غذایی کلیدی

گندم:

گندم به‌عنوان یک عنصر اصلی در رژیم غذایی افغانستان، در صدر فهرست صادرات از ایران قرار دارد. سالانه حدود ۳۷۰۰۰۰ تن گندم به افغانستان فرستاده می‌شود که از امنیت غذایی محلی حمایت می‌کند.

برنج:

برنج ایرانی که به‌دلیل مرغوبیتش شناخته می‌شود، به گزینه‌ای مطلوب برای مصرف کنندگان افغان تبدیل شده‌است. تقریباً ۳۰۰۰۰۰ تن برنج سالانه صادر می‌شود که عمدتاً برای رفع نیازهای جمعیت شهری است.

 میوه‌ها:

ایران با آب و هوای متنوع خود میوه‌های متنوعی مانند سیب، انار و انگور تولید می‌کند. حدود ۲۰۰۰۰۰ تن میوه به افغانستان صادر می‌شود که این بخش را به بخش حیاتی تجارت تبدیل می‌کند.

 سبزیجات:

سبزیجات ایرانی از جمله گوجه‌فرنگی، خیار و سیب زمینی نیز به بازارهای افغانستان راه پیدا کرده و بخش قابل توجهی از واردات مواد غذایی را به خود اختصاص داده است.

محصولات لبنی:

صادرات محصولات لبنی در چند وقت اخیر افزایش یافته‌است، به‌طوری که برآوردها نشان‌می‌دهد سالانه ۵۰۰۰۰ تن شیر، پنیر و ماست به افغانستان ارسال می‌شود. این محصولات برای تغذیه خانواده‌های افغان ضروری است.

مسیرهای تجاری و تدارکات

مسیرهای تجاری مورد استفاده برای صادرات محصولات غذایی به افغانستان شامل گذرگاه‌های مرزی مهم مانند دوغارون، اسلام قلعه و می‌لک است. این مسیرها نه‌تنها برای تسهیل تجارت مواد غذایی، بلکه برای اطمینان از تحویل به‌موقع و حفظ کیفیت محصول حیاتی هستند.

 چالش‌های پیش روی صادرات مواد غذایی

با وجود پتانسیل رشد و روابط تجاری قوی موجود، چالش‌های متعددی مانع تحقق کامل صادرات مواد غذایی از ایران به افغانستان می‌شود.

محدودیت‌های زیرساختی: در حالی که برخی بهبودها انجام شده‌است، شبکه‌های حمل و نقل در هر دو کشور همچنان با چالش‌هایی مواجه هستند. شرایط نامناسب جاده‌ها و زیرساخت‌های لجستیکی محدود می‌تواند منجر به تأخیر و افزایش هزینه‌ها شود.

بی ثباتی سیاسی: وضعیت سیاسی در افغانستان خطراتی را برای تجارت ایجاد می‌کند. تغییر در حاکمیت می‌تواند منجر به تغییرات ناگهانی در مقررات واردات، رویه‌های گمرکی و مسائل امنیتی در گذرگاه‌های مرزی شود.

تضمین کیفیت: اطمینان از کیفیت محصولات غذایی در طول حمل و نقل بسیار مهم است. فقدان امکانات ذخیره سازی در مرزها می‌تواند منجر به فساد شود، به‌ویژه برای مواد فاسدشدنی مانند میوه‌ها و لبنیات.

عوامل اقتصادی: نوسانات نرخ ارز و تورم می‌تواند بر قیمت گذاری و مقرون به صرفه بودن برای مصرف کنندگان افغان تأثیر بگذارد. صادرکنندگان باید این عوامل را دنبال کنند تا رقابتی باقی به‌مانند.

جایگزین‌های رقیب: کشورهای دیگر، به‌ویژه پاکستان و هند نیز محصولات غذایی را به افغانستان صادر می‌کنند. این رقابت می‌تواند فشار قیمتی بر محصولات ایرانی ایجاد کند.

رشد صادرات ایران به افغانستان در سال ۲۰۲۴

محمود سیادت، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان اعلام‌کرد: از ۳۰ اسفند تا ۳۰ خرداد ۱۳۹۳، صادرات ایران به افغانستان به ۵۱۷ میلیون دلار رسید که نشان دهنده رشد ۳۱ درصدی نسبت به سال گذشته‌است.

وی همچنین میانگین سالانه صادرات ایران به افغانستان را حدود ۲ میلیارد دلار عنوان کرد. این روند نشان‌می‌دهد که بهبود شرایط تجاری بین دو کشور ظرفیت افزایش صادرات ایران به افغانستان را به ۱۰ میلیارد دلار ایجاد کرده است.

سیادت تأکید کرد که پس از ظهور طالبان، تجارت با افغانستان در ابتدا کاهش یافت. اما به‌مرور زمان روابط دو کشور با شکل گیری سیاست‌های تجاری جدید بهبود یافت. این تغییرات ناشی از جلسات مشترک و تلاش‌ها برای کشف فرصت‌های جدید در بازار افغانستان است.

رسانه‌های ایران گزارش دادند که تنها در چهار ماه نخست سال ۲۰۲۴( معادل سال ۱۴۰۳) ، ایران به افغانستان ۷۲۴ میلیون دلار کالا صادر کرده است که نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته ۲۸ درصد افزایش داشته است. آمارهای رسمی نشان‌می‌دهد که ایران ۲۵ درصد از بازار وارداتی افغانستان را به خود اختصاص داده است که عمدتاً محصولات غذایی، لبنیات و سوخت را صادر می‌کند.

چالش‌های تجاری بین ایران و افغانستان

با وجود رشد صادرات، تجارت بین دو کشور همچنان با چالش‌های متعددی مواجه است. یکی از بزرگ‌ترین مسائل، بازگرداندن ارز حاصل از صادرات است که با توجه به قوانین جدید سامانه مبادله ارز و طلا باید به این موضوع دقت بیشتری شود .

محسن بهرامی ارض اقدس، عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران با اشاره به اینکه بسیاری از معاملات در داخل افغانستان به ریال انجام‌می‌شود، گفت: این امر مشکلاتی را در قراردادهای تسویه ارزی ایجاد می‌کند و روند بازگرداندن ارز را برای صادرکنندگان پیچیده می‌کند.

علاوه بر این، مسائل امنیتی و زیرساخت‌های ناکافی در افغانستان نیز موانعی را برای گسترش تجارت ایجاد کرده است. بهرامی همچنین به پیچیدگی تراکنش‌های مالی برای تجار افغان اشاره کرد که اغلب مجبور می‌شوند همزمان به‌عنوان خریدار و صادرکننده عمل کنند. این وضعیت فرآیندهای تجاری را پیچیده‌تر و گاهی غیرقانونی می‌کند.

برای آشنایی با صادرات کالا از ایران در این لینک مطالعه کنید. 

فرصت‌های آینده

آینده صادرات مواد غذایی از ایران به افغانستان، به‌ویژه با توجه به چندین فرصت در حال ظهور، امیدوارکننده است.

افزایش تقاضا: با توجه به اینکه افغانستان با ناامنی غذایی مداوم مواجه است، تقاضا برای مواد غذایی وارداتی احتمالاً به رشد خود ادامه خواهد داد. تولیدکنندگان ایرانی موقعیت خوبی برای پر کردن این شکاف دارند.

تنوع محصولات: گسترش دامنه صادرات محصولات غذایی می‌تواند فضاهای بازار جدیدی ایجاد کند. معرفی اقلام غذایی فرآوری شده، تنقلات و وعده‌های غذایی آماده متناسب با ذائقه افغان‌ها می‌تواند نفوذ بازار را افزایش دهد. علاوه بر این، ترویج گزینه‌های ارگانیک و سالم‌تر ممکن است بخش رو به رشدی از مصرف‌کنندگان آگاه به سلامت را تأمین کند.

موافقت نامه‌های دوجانبه: تقویت موافقت نامه‌های تجاری بین ایران و افغانستان می‌تواند فرآیندهای گمرکی را ساده کرده و معاملات را تسهیل کند. ایجاد کریدورهای تجاری که به‌طور خاص برای حمل و نقل محصولات غذایی طراحی‌شده‌اند می‌تواند تأخیرها را کاهش داده و هزینه‌ها را کاهش دهد.

ظرفیت‌سازی: سرمایه‌گذاری در بهبود امکانات تولید و اتخاذ شیوه‌های کشاورزی مدرن می‌تواند کیفیت و کمیت محصولات غذایی قابل صادرات را افزایش دهد. این شامل بهبود تکنیک‌های کشاورزی، روش‌های آبیاری بهتر و استفاده از فناوری برای مدیریت آفات و بیماری‌ها می‌شود.

 استفاده از تجارت الکترونیک: روند روبه‌رشد به‌سمت خرید آنلاین می‌تواند کانالی نوآورانه برای صادرکنندگان.مواد غذایی ایجاد کند. توسعه پلتفرم‌های تجارت الکترونیک برای ارتباط مستقیم تولیدکنندگان مواد غذایی ایرانی با مصرف کنندگان افغان می‌تواند به گسترش دامنه بازار کمک کند.

مشارکت‌های دولتی و خصوصی: تلاش‌های مشترک بین دولت و بخش‌های خصوصی می‌تواند به بهبود زیرساخت‌ها و لجستیک منجر شود. حمایت دولت در ارتقای تجارت و لجستیک می‌تواند چالش‌های پیش روی صادرکنندگان را کاهش دهد.

مشارکت در تجارت منطقه‌ای: به‌عنوان بخشی از چارچوب اقتصادی گسترده‌تر آسیای مرکزی، تعامل با سازمان‌های چندجانبه می‌تواند راه‌های تجاری جدید را باز کند و روابط تجاری را نه‌تنها با افغانستان، بلکه با کشورهای اطراف نیز افزایش دهد.

تبادلات فرهنگی و آشپزی: شرکت در نمایشگاه‌های.مواد غذایی و مبادلات آشپزی می‌تواند محصولات غذایی ایرانی را تبلیغ کند و باعث آگاهی مصرف کنندگان افغانی شود. برجسته کردن ویژگی‌ها و مزایای منحصربه‌فرد محصولات غذایی ایرانی می‌تواند وفاداری قوی‌تر به برند را تقویت کند.

جمع‌بندی

صادرات محصولات غذایی به افغانستان جنبه مهمی از روابط.تجاری دوجانبه ایران و افغانستان را نشان‌می‌دهد. با رشد مداوم در حجم صادرات و گستره محصولات در حال گسترش، صادرکنندگان مواد غذایی ایرانی در موقعیت خوبی برای تأمین نیازهای بازار افغانستان قرار دارند. پرداختن به چالش‌های لجستیکی و زیرساختی می‌تواند جریان‌های تجاری را بیشتر افزایش دهد و همکاری‌های اقتصادی را تقویت کند.